Partyzanci Ziemi Koneckiej

Tereny położone w okolicach Końskich, w czasie II Wojny Światowej stanowiły Obwód Konecki należący do Okręgu Radomsko-Kieleckiego i od najwcześniejszych dni okupacji były miejscem aktywnych działań podziemnych.

W Końskich już w połowie października 1939r. ppor. Jan Stoiński („Brzoza”, „Górski”, „Pomsta”) z własnej inicjatywy rozpoczął konspiracyjną działalność organizacyjną początkowo SZP a potem ZWZ. Zaprzysiężony w listopadzie został mianowany komendantem Obwodu Koneckiego. Będąc nauczycielem, w pracy konspiracyjnej opierał się głównie na młodych ludziach ze wszystkich grup społecznych i zawodowych. Wielu członków ruchu oraz jego kadry było harcerzami lub dawnymi uczniami koneckiego liceum.

W tym samym czasie zaczął działać założony i dowodzony przez sławnego mjr Henryka Dobrzańskiego „Hubala” „Oddział Wydzielony Wojska Polskiego” – pierwszy w Polsce, a co za tym idzie – pierwszy w historii II Wojny Światowej oddział partyzancki. W początkach swej działalności często stacjonował we wsiach położonych na terenie Konecczyzny, gdzie mógł liczyć na pomoc ludności cywilnej i ścisłą współpracę komendantury Obwodu Koneckiego zapewniającej łączność, zaopatrzenie i stały dopływ świeżych informacji. Na tych właśnie terenach – we wsi Hucisko miało miejsce jedno z poważniejszych starć oddziału „Hubala” z Niemcami, w którym podczas zakrojonej na szeroką skalę obławy, partyzanci stanli naprzeciw wielokrotnie silniejszego przeciwnika i zmusili go do odwrotu zadając mu straty kilkakrotnie większe od własnych.

Po śmierci „Hubala”, na skutek brutalnych represji skierowanych przeciw ludności cywilnej, działalność partyzancka została niezwykle utrudniona, jednakże pomimo problemów praca konspiracyjna nadal się rozwijała, a na przełomie roku 1941 i 1942 partyzanci ponownie ożywili swą działalność.

Na naszym terenie działały :

Najwcześniej powstały oddział pchor. „Cumulusa” (Władysława Wyrwicza), który składał się w większości z młodych ludzi, nie przekraczających wieku 24 lat i wsławił się zdobyciem w nocy z 2 na 3 listopada 1942r. więzienia koneckiego oraz uwolnieniem prawie wszystkich więźniów aresztowanych w obławie z 1 listopada (w więzieniu została tylko zbyt ciężko ranna Natalia Tworzyańska – zamordowana pięć miesięcy później w Radomiu). Do innych jego akcji należały: atak 24 grudnia 1942r. na posterunek obrony przeciwlotniczej w Czarnieckiej Górze oraz brawurowe wykonanie wyroku na zdrajcy „Relampago”, którego informacje spowodowały liczne aresztowania w nocy 1 listopada 1942r. oraz śmierć min. komendanta obwodu koneckiego kpt. Jana Stoińskiego, który zginął tamtego wieczoru podczas próby aresztowania go.

Kolejnym oddziałem operującym na terenie obwodu koneckiego był oddział ppor. „Robota” (Waldemara Szwieca). Do jego głośniejszych akcji należały: opanowanie w Wąsoszy niemieckiego pociągu towarowego w nocy z 19 na 20 sierpnia 1943r. opanowanie miasta Końskie w nocy z 31sierpnia na 1 września 1943r. w celu zdobycia zaopatrzenia i wykonania kilku wyroków na kolaborantach (w Końskich stacjonowało wtedy 1700 żołnierzy niemieckich, a stan oddziału „Robota” wynosił ok. 100 ludzi), także atak i zdobycie stacji kolejowej oraz niemieckiego pociągu w Wólce Plebańskiej. Pchor. „Robot”, jako dowódca oddziału wchodzącego w skład zgrupowania partyzanckiego „Ponury”, brał także udział w akcji odwetowej po pacyfikacji wsi Michniów i dowodząc udanym atakiem w nocy z 12 na 13 lipca 1943r. na pociąg ze Skarżyska-Kamiennej do Kielc.

Równie sławnym oddziałem był oddział ppor. „Szarego” (Antoniego Hedy), należący do obwodu iłżeckiego lecz działający także na terenie Konecczyzny. Wsławił się on min. 5 czerwca 1944r. zdobyciem koneckiego więzienia i uwolnienie ponad 60 osób w tym swego zastępcy i dwojga łączników. Oddział „Szarego liczył ok. 120 ludzi, podczas gdy w Końskich i pobliskiej Baryczy stacjonowało ok. 1000 żołnierzy niemieckich. Na terenie obwodu koneckiego działały także: liczący ok. 50 ludzi oddział dowodzony przez byłego żołnierza mjr „Hubala” – st. wachmistrza Józefa Madeja „Jerzego”; powstały na wiosnę 1944r. 20 osobowy oddział „Bogdana”(Bronisława Dudy) oraz oddział „Poleszuka” (Władysława Skorupskiego)

Chwały należnej partyzantom nie można odmówić także ludności cywilnej, która nie tylko pomagała partyzantom materialnie, ale także stawała się celem bestialskich represji odwetowych okupanta. W okresie obław na oddział „Hubala” Niemcy próbując sterroryzować ludność cywilną i zniechęcić ją do udzielania pomocy partyzantom przeprowadzali szereg akcji pacyfikacyjnych na terenach działań „hubalczyków”. Od 30 marca do 11 kwietnia w ramach tzw. „Aktion „Hubal” w wielu wsiach powiatu koneckiego rozstrzelano lub zamordowano 712 osób w tym 5 dzieci i 2 kobiety, kilka wsi spalono.